Φιλολογική πηγή

ΟΜΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΜΝΗΜΗΣ ΚΑΙ ΤΙΜΗΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΕΘΝΙΚΟΥΣ ΕΥΕΡΓΕΤΕΣ

Πανοσιολογιώτατε,

κ. Νομάρχη

κ. Δήμαρχε,

κ.κ. εκπρόσωποι των στρατιωτικών και εκπαιδευτικών αρχών,

Κυρίες και Κύριοι

Η σημερινή μέρα έχει οριστεί ως μέρα μνήμης και τιμής για τους εθνικούς ευεργέτες. Τους ανθρώπους που διαχρονικά από το περίσσευμα της αγάπης τους και το περίσσευμα ή το υστέρημα της περιουσίας τους στήριξαν την πατρίδα με δωρεές, κληροδοτήματα ή άλλες παροχές. Τιμούμε την αγαθοεργία προς την πατρίδα αλλά και προς το συνάνθρωπο. Την τιμούμε ως δράση, ως αποτέλεσμα αλλά κυρίως ως ιδέα, ως στοιχείο αναπόσπαστο της ψυχοσύνθεσης του Έλληνα στο πέρασμα των αιώνων. Είναι τεράστιο το μέγεθος και ο παλμός αυτής της κοινωνικής δράσης. Είναι κατάθεση ψυχής προς ένα Έθνος και έναν τόπο με μεγάλες πιεστικές ανάγκες σε δύσκολους, χαλεπούς καιρούς.

Ο θεσμός των «εθνικών κληροδοτημάτων’ εμφανίζεται στην ελληνική αρχαιότητα, συνεχίζεται στην εποχή του Βυζαντίου και παίρνει νέες διαστάσεις στη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η ανάγκη για πνευματική αναβάθμιση του Γένους ώθησε, τότε, την Εκκλησία, αλλά και πολλούς εύπορους Έλληνες να δραστηριοποιηθούν για την ίδρυση σχολείων, τη μισθοδοσία εκπαιδευτικών, αλλά και την παροχή οικονομικής αρωγής σε εκείνους που είχαν μεγαλύτερη ανάγκη. Έλληνες της διασποράς πρωταγωνιστούν στο κίνημα του Νεοελληνικού διαφωτισμού με την ανέγερση σχολείων, την αποστολή βιβλίων, τη χορήγηση υποτροφιών, τη σύσταση φιλανθρωπικών και κοινωνικών ιδρυμάτων. Η έμπρακτη εκδήλωση φιλοπατρίας με πράξεις ευεργεσίας παίρνει ακόμη μεγαλύτερες διαστάσεις στα χρόνια της Εθνεγερσίας. Πλούσιοι ομογενείς συμπαρίστανται στην Πατρίδα που μάχεται και γίνονται αρωγοί στον αγώνα της Ελευθερίας. Η «Φιλική Εταιρεία», αλλά και πολλά από τα μέσα που χρησιμοποιούνται στους αγώνες του Έθνους χρηματοδοτούνται από αγωνιστές και εθνικούς ευεργέτες.

Η φιλοπατρία όμως εκφράζεται με πράξεις εθνικής ευεργεσίας και μετά την ίδρυση του Νεοελληνικού κράτους. Αποδεικνύονται, μάλιστα, οι πράξεις αυτές, βασική παράμετρος στην οικοδόμηση υποδομών υγείας, παιδείας και πολιτισμού.Οι ομογενείς, στους τόπους που βρέθηκαν και είχαν τις επαγγελματικές τους δραστηριότητες, πάλλονταν από τον πόθο να βοηθήσουν το χωριό τους, την πόλη τους, την Ελλάδα. Να κτίσουν το σχολειό, την εκκλησιά. Να δωρίσουν σε φιλανθρωπικά ιδρύματα, να φροντίσουν το ορφανό και το φτωχό. Οι παροικίες των Ελλήνων της Διασποράς (στην Τεργέστη, τη Βενετία, την Οδησσό, το Κάιρο, την Αλεξάνδρεια, τη Μασσαλία, το Λονδίνο, τη Ρωσία,το Λιβόρνο, τη Τεργέστη, τη Βλαχία, τη Μολδαβία) γίνονται σταδιακά βασικοί πόλοι ευεργετισμού προς την πατρίδα. Οι καραβοκύρηδες και οι έμποροι πρωτοστατούν. Πλούσια και επιφανή μέλη τους θέτουν στις πρώτες προτεραιότητές τους, την Ορθοδοξία, την παιδεία και τον πολιτισμό. Δεν μένουν όμως σ΄αυτά. Ιδρύουν ορφανοτροφεία, νοσοκομεία και γηροκομεία επιδιώκοντας να ανυψωθεί το επίπεδο ζωής των μελών της παροικίας αλλά και να κρατηθεί αλώβητος και να αναδειχθεί ο πολιτισμικός χαρακτήρας της κοινότητας. Συμβάλλουν ενεργά να εδραιωθεί το αίσθημα της εθνικής ταυτότητας στον παροικιακό χώρο. Ευεργετούν όμως και τις χώρες στις οποίες ζουν, δαπανώντας τεράστια ποσά και αφήνοντας ως κληρονομιά αθάνατα έργα στις χώρες που τους φιλοξενούν. Με τα κληροδοτήματά τους, τα λεγόμενα στη γλώσσα της εποχής «λάσα», Ηπειρώτες, Μακεδόνες, Θεσσαλοί, Πελοποννήσιοι, Αιγαιοπελαγίτες, Θρακιώτες βοήθησαν τους βασανισμένους τόπους τους και όλη τη Ρωμιοσύνη.

Όμως κεντρική θέση στην παράδοση της εθνικής ευεργεσίας κατέχει η Ήπειρος, η οποία ανέδειξε τους σπουδαιότερους ευεργέτες, γι’ αυτό και δίκαια αποκλήθηκε «εύανδρος». Δημιουργικοί Ηπειρώτες ξενιτεύτηκαν στα δίσεκτα χρόνια της σκλαβιάς. Παιδιά φτωχά οι περισσότεροι, μα προικισμένα, παρέμειναν στο σύνολό τους άγαμοι, έζησαν αφανείς, βιώνοντας έντονα τον έρωτα προς τη γενέθλια γη τους και τον αμέρωτο καημό να τη δουν μια μέρα ελεύθερη. Αυτοί οι απόδημοι Ηπειρώτες διατήρησαν εμπορικές σχέσεις και επικοινωνία με ολόκληρο τον τότε γνωστό κόσμο, ιδρύοντας παντού εμπορικά πρακτορεία, εμπορικούς και τραπεζικούς οίκους και στη συνέχεια νοσοκομεία και σχολεία. Οι οικονομικές και πνευματικές σχέσεις ήταν πιο στενές με την Ήπειρο και ιδιαίτερα με τα Γιάννενα, που έμοιαζαν περισσότερο με Ευρωπαϊκή παρά με τουρκοκρατούμενη πόλη. Μεγάλες δωρεές στήριξαν επί ολόκληρα χρόνια φιλανθρωπικά και εκπαιδευτικά ιδρύματα. Από τους απόδημους ηπειρώτες προήλθαν οι πιο μεγάλοι εθνικοί ευεργέτες: ο Γεώργιος Σίνας μέγας εθνικός ευεργέτης ανήγειρε και εξόπλισε το εθνικό αστεροσκοπείο και συνέβαλε αποφασιστικά στην ίδρυση της Εθνικής Τράπεζας. Χρηματοδότησε επίσης την ανέγερση του μητροπολιτικού Ναού της Αθήνας, του Οφθαλμιατρείου, του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου και της Ελληνικής Αρχαιολογικής Εταιρείας. Ο γιος του Σίμων Σίνας κτίζει και διακοσμεί το 1859 την Ακαδημία Αθηνών, αποπερατώνει το Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών και το Αμαλίειο Ορφανοτροφείο. Μαζί με το Στέργιο Δούμπα χρηματοδοτεί το παγκόσμιου φήμης Μέγαρο Μουσικής στη Βιέννη και κτίζει νοσοκομεία, πτωχοκομεία και βρεφοκομεία στην ελληνική παροικία. Ο Μιχαήλ Τοσίτσας στα χρόνια της Επανάστασης εξαγόρασε πολλούς Έλληνες αιχμαλώτους των Τούρκων, τους σπούδασε στην Ευρώπη και τους αποκατέστησε επαγγελματικά στις επιχειρήσεις τους. Το πρώτο οργανωμένο συγκρότημα σχολείων της επαναστατημένης Ελλάδας, το ορφανοτροφείο της Αίγινας λειτούργησε με εκατοντάδες μαθητές, πρώην αιχμαλώτους που είχε εξαγοράσει ο Τοσίτσας από τα σκλαβοπάζαρα της Αλεξάνδρειας. Χρηματοδότησε επίσης την κατασκευή του Εθνικού Καποδιστριακού πανεπιστημίου και του Εθνικού Μετσόβειου Πολυτεχνείου. Ο Νικόλαος Στουρνάρας διέθεσε τεράστια ποσά για την ίδρυση της Γεωπονικής Σχολής. Ο Ε. και ο Κ. Ζάπας έχτισαν πολλά σχολεία στη Βόρειο Ήπειρο καθώς και το περίφημο Ζάππειο Μέγαρο στην Αθήνα. Ο Α. Αρσάκης διέθεσε μεγάλα ποσά για την ανέγερση και συντήρηση του Αρσάκειου Παρθεναγωγείου στην Αθήνα. Ο Ανδρέας Συγγρός βοήθησε για την ανέγερση του Δημοτικού θεάτρου Αθηνών, του θεραπευτηρίου «Ευαγγελισμός», των Μουσείων Ολυμπίας και Δελφών και του ομώνυμου νοσοκομείου λοιμωδών νόσων. Ο Γ. Αβέρωφ στήριξε οικονομικά την ελληνική κοινότητα της Αλεξάνδρειας, ενώ στην Αθήνα συνέβαλε στην αναμόρφωση του Παναθηναϊκού Σταδίου, όπου θα γίνονταν οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες το 1896. Κτίζει τα Προπύλαια του Πανεπιστημίου, τη σχολή Ευελπίδων και τις φυλακές Αβέρωφ. Από το κληροδότημά του διατέθηκαν 2.500.000 χρυσές δραχμές για την αγορά του θρυλικού θωρηκτού Αβέρωφ, που μας χάρισε τη νίκη στους Βαλκανικούς πολέμους. Ο Α. Μπενάκης ενίσχυσε τον Μακεδονικό Αγώνα και ίδρυσε το ομώνυμο μουσείο. Οι αδερφοί Ριζάρη ίδρυσαν τη Ριζάρειο θεολογική σχολή. Οι αδελφοί Ζωσιμάδες ανέλαβαν τη συντήρηση της σχολής Μπαλάνου, ανέπτυξαν πρωτοφανή δραστηριότητα ενισχύοντας σχολεία και εκδίδοντας ελληνικά βιβλία των οποίων οι εκδόσεις μαζί με εκείνες της ελληνικής βιβλιοθήκης του Κοραή χρηματοδοτημένες από τους ίδιους, έφτασαν συνολικά τις 60.

Τα περισσότερα και πιο λαμπρά δημόσια κτήρια που χτίζονται στην Αθήνα, στο δεύτερο μισό του 19^ου αιώνα οφείλονται σε εθνικούς ευεργέτες. Σχεδόν κάθε μεγάλο δημόσιο έργο στην Πρωτεύουσα έχει ένα δωρητή, έναν εθνικό ευεργέτη. Η νεοκλασική Αθηναϊκή τριλογία (εθνική βιβλιοθήκη, το πανεπιστήμιο και η Ακαδημία) το Μετσόβιο Πολυτεχνείο, το Αρχαιολογικό μουσείο, το μουσείο Μπενάκη, το Αστεροσκοπείο, το Οφθαλμιατρείο, το Παναθηναίκό Στάδιο, η Εθνική Πινακοθήκη, το Αρσάκειο, το Βαρβάκειο, το Μαράσλειο, η Ριζάριος Σχολή, η Σιβιτανίδειος, η πρώην Σχολή Ευελπίδων, η Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, το Εθνικό Ωδείο και τόσα άλλα, κρατούν στη συλλογική μνήμη το καθένα κι από ένα όραμα ενός μεγάλου εθνικού ευεργέτη.

Από τον Καπλάνη, τους Ζωσιμάδες, τους αδελφούς Ριζάρη, τον Αρσάκη, τον Σταύρου, τον Τοσίτσα και τον Χατζηκώστα. Αλλά και στον Αβέρωφ, το Βαλλιάνο, τον Μπάγκα, το Μελά, το Συγγρό. Και ακόμη στον Χριστόπουλο, το Χατζηκυριάκο, το Στουρνάρα, τον Κότσικα. Αλλά και στον Τσιρόπουλο,τον Χαροκόπο, το Σούτσο, τον Ακρίτα, τον Ευγενίδη, τον Παπαστράτο, τους Μπενάκηδες, τον Αγγελόπουλο, και τόσους άλλους. Καθένας αποτελεί ένα όραμα, μια ισχυρή θέληση πρωτοβουλίας, μια προσωπική ιστορία, που συμπλέκεται με όλες τις άλλες διαμορφώνοντας τη μεγάλη, τη συνολική ιστορία του εθνικού ευεργετισμού, την ευγενέστερη έκφραση αγάπης για την Ελλάδα. Και είναι αυτή η ιστορία ατελεύτητη, καθώς δεν περιορίζεται μόνο στην εποχή που ο Ελληνισμός είχε αδήριτες ανάγκες. Συνεχίζεται και στη νεότερη ιστορία, με σημαντικές δράσεις που επιβεβαιώνουν τη θέληση Ελλήνων που ζουν, εργάζονται και μεγαλουργούν ώστε να συμβάλλουν στην πρόοδο του τόπου και στην ενίσχυση του Οικουμενικού Ελληνισμού. Συνεχίζεται από ιδρύματα, που αναπτύσσουν έντονη κοινωφελή και πολιτισμική δραστηριότητα. Αξίζει να αναφέρουμε και τους νεότερους. Ο βαθύπλουτος Σμυρνιός Α. Ωνάσης διέθεσε τεράστιο μέρος της περιουσίας του για την ίδρυση κοινωφελών ιδρυμάτων, μεταξύ των οποίων κυρίαρχη θέση κατέχει το «Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο». Ο Σ. Νιάρχος, ο Ι. Λάτσης, οι Βαρδινογιάννηδες, οι Αγγελόπουλοι στήριξαν σημαντικά το έθνος. Τέλος ιδιαίτερη μνεία πρέπει να κάνουμε στους τοπικούς ευεργέτες της πόλης μας:Ο Συρρακιώτης Χριστόφορος Ρίζος διέθεσε ένα ελαιοστάσιο πολλών στρεμμάτων για χρήση Νεκροταφείου. Ένα μεγάλο οικόπεδο επίσης, όπου κτίστηκε ο ναός της Αγίας Ειρήνης στον Ελαιώνα προέρχεται από το κληροδότημά του. Ο Σπυρίδων Μπαλτατζής, που πλούτισε στην Οδησσό της Ρωσίας κληροδότησε στη γενέτειρά του, το Συρράκο Ιωαννίνων, το αρχοντικό του σπίτι στην παραλία της Πρέβεζας, όπου σήμερα μετά από αναπαλαίωση λειτουργεί η καφετέρια «Ναυτίλος». Κληρονόμο της τεράστιας περιουσίας του όρισε το Ελληνικό Εθνικό Πανεπιστήμιο. Αρκετοί μαθητές της Πρέβεζας με καταγωγή από το Συρράκο έχουν πάρει υποτροφία από το κληροδότημά του.Πολλά επίσης άπορα κορίτσια έχουν προικοδοτηθεί. Ακόμη,ο Αναστάσιος Θεοφάνης υπήρξε ο μεγαλύτερος ευεργέτης της πόλης μας. Με τα χρήματα του κληροδοτήματός του αγοράστηκε οικόπεδο, όπου κτίστηκε η Θεοφάνειος Σχολή και καλύφθηκαν τα έξοδα λειτουργίας της για εκατό χρόνια από το 1814 μέχρι το 1917 που ξέσπασε η Ρωσική Επανάσταση. Ο Κ. Κολοβός άφησε κληροδότημα το διώροφο σπίτι στη Θεοφάνειο Σχολή. Ο Θεόδωρος Βαρζέλης άφησε σημαντικά ποσά στις εκκλησίες της Πρέβεζας και για την προικοδότηση απόρων κοριτσιών. Ευεργέτες της πόλης μας υπήρξαν επίσης ο Αν. Καλός, ο Αθ. Αθανασιάδης, ο Καίσαρ Κονεμένος, ο Απόστολος Ρίζος, ο Χαράλαμπος Καστάνης, ο Σπυρίδων Καραμάνης, η Ελένη Ποταμιάνου, ο Χρήστος Μακρυγιάννης οι οποίοι έγραψαν κι αυτοί τη δική του σελίδα ο καθένας στην ιστορία του ευεργετισμού.

Κι ερχόμαστε στη σημερινή εποχή. Ο μόνος τρόπος προκειμένου να υπάρξει συνέχεια του Εθνικού ευεργετισμού είναι η συλλογική μνήμη. Η μνήμη περιέχει το σεβασμό στο παρελθόν. Μόνο αν τιμήσουμε το παρελθόν μας μπορούμε να θωρακίσουμε το μέλλον μας. Καλούμαστε να διοχετεύσουμε στα παιδιά μας το αίσθημα αυτό της προσφοράς για την προαγωγή της πατρίδας μας, μέσα από την καλύτερη, κατά το δυνατόν διαχείριση των περιουσιών και υλοποίηση της βούλησης των Εθνικών μας Ευεργετών. Η συλλογική μνήμη είναι άμυνα. Άμυνα ενάντια στην παγκοσμιοποίηση. Άμυνα ενάντια στην αποξένωση των ανθρώπων.

Προβάλλουμε σήμερα το παράδειγμα όλων εκείνων που έμειναν αθάνατοι στις μνήμες μας από την προσφορά τους στο κοινωνικό σύνολο, σε μια εποχή δύσκολη, όπως η σημερινή που η χώρα μας δοκιμάζεται από μεγάλη οικονομι

κή κρίση, σε μια εποχή που κυριαρχεί η υποκρισία και η αδιαφορία για τον πάσχοντα συνάνθρωπό μας. Σήμερα, εποχή ραγδαίων εξελίξεων και αντιπαραθέσεων είναι αναγκαία η σύνδεση των ιδεών, η συνένωση των δυνάμεων, ο συντονισμός των προσπαθειών σε κοινούς στόχους. Είναι αναγκαία η διασφάλιση μιας πολυδιάστατης ανάπτυξης, η στρατηγική της ενότητας, η αύξηση της απασχόλησης, η άνοδος του βιοτικού επιπέδου, η βελτίωση της ποιότητας ζωής για όλους τους πολίτες. Είναι αναγκαία η ανάπτυξη μιας κοινωνικής επιχειρηματικότητας, η ενσωμάτωση δράσεων κοινωνικής συνεισφοράς. Κλάδοι, όπως ο τραπεζικός, ο κατασκευαστικός, ο τηλεπικοινωνιακός και κυρίως αυτός της ποντοπόρου ναυτιλίας συσσωρεύουν κέρδη και τεχνογνωσία, τμήμα των οποίων πρέπει να διοχετευθεί στην κοινων ία με περιβαλλοντικές και κοινωνικές δράσεις, όχι συγκυριακού χαρακτήρα. Στόχος της πολιτείας και των ιδιωτών θα πρέπει να αποτελεί η διασφάλιση μιας καλύτερης ποιότητας ζωής για όλους τους πολίτες. Καλούμαστε να ακολουθήσουμε το παράδειγμα των εθνικών ευεργετών και να βάλουμε ο καθένας μας,όσο μπορεί, το δικό του λιθαράκι συνεισφοράς για την αναβάθμιση και την ανάπτυξη του τόπου. Γι’ αυτό, αν θέλουμε πραγματικά να δικαιώσουμε το σκοπό της παρουσίας μας στη ζωή, δεν έχουμε παρά να αναβαπτισθούμε στα νάματα του γνήσιου θεοκεντρικού ανθρωπισμού και της αγάπης προς την πατρίδα, όπως έκαναν οι Εθνικοί Ευεργέτες. Μονάχα έτσι μπορούμε να πούμε ότι ζούμε αυθεντικά, υπεύθυνα κι ανθρώπινα. Αποδίδουμε τιμή και ευγνωμοσύνη στους αθάνατους ευεργέτες της πατρίδας μας. Αιωνία η μνήμη τους.