Φιλολογική πηγή

ΟΜΙΛΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΣΥΡΡΑΚΙΩΤΕΣ ΠΡΕΒΕΖΑΝΟΥΣ

  Κυρίες και κύριοι,

   H Πρέβεζα και το Συρράκο συναντήθηκαν οικονομικά, δημογραφικά και κοινωνικά ήδη από τις αρχές του 17^ου αιώνα. Aπό τότε οι κάτοικοί τους ανέπτυξαν σχέσεις και η Πρέβεζα έγινε το χειμωνιάτικο Συρράκο. Προκειμένου να γίνει μνεία και αναφορά στο έργο των Πρεβεζάνων Συρρακιωτών και τη συμβολή τους στην οικονομική και πολιτισμική ανόρθωση της Πρέβεζας ιδιαίτερα τους δύο προηγούμενους αιώνες, θεωρώ σωστό να αναφερθώ με συντομία στην ιστορική πορεία του Συρράκου και την παράλληλη ενσωμάτωση των Συρρακιωτών στην κοινωνία της Πρέβεζας στο πέρασμα του χρόνου.

  Γύρω στο 1480 το Συρράκο μαζί με τα υπόλοιπα ορεινά χωριά της περιοχής υποτάχτηκε στους Τούρκους, αφού όμως πρώτα εξασφάλισε μια προνομιακή φορολογική μεταχείριση και ένα είδος αυτονομίας που έδωσαν οι Τούρκοι για να ασφαλίσουν τα νώτα τους κατά την εκστρατεία τους στην Ιταλία. Το προνομιακό αυτό καθεστώς οδήγησε σταδιακά το χωριό στην ανάπτυξη και την ευημερία. Όταν μετά το 1600 αναπτύχθηκε η νομαδική κτηνοτροφία του Συρράκου και τα Συρρακιώτικα Τσελιγκάτα κυριαρχούσαν στην περιοχή, από τον κάμπο της Άρτας μέχρι το Ιόνιο και από το Ζάλογγο μέχρι και το Άκτιο, η Πρέβεζα ήταν ένας μικρός οικισμός, γύρω από το κάστρο της Μπούκας, με μεικτό πληθυσμό από Έλληνες και Τούρκους. Οι αρχηγοί των τσελιγκάτων κατέβαιναν συχνά στην Πρέβεζα, όχι μόνο για να αγοράσουν και να πουλήσουν αλλά και για να συναντηθούν και να ενημερωθούν για προβλήματα που τους ενδιέφεραν όλους. Έτσι τα τσαρουχάδικα, τα ραφτάδικα και τα μαγαζιά που σύχναζαν οι τσελιγκάδες αποτέλεσαν τον πρώτο πυρήνα Συρρακιωτών στην Πρέβεζα, ο οποίος το καλοκαίρι διαλυόταν, γιατί όλοι πήγαιναν στο Συρράκο. Οι κτηνοτρόφοι έφευγαν για τις βοσκές, οι τσαρουχάδες ακολουθούσαν τους πελάτες τους, οι ράφτες για να κάνουν τις προμήθειές τους, και το σημαντικότερο επειδή εκεί έμεναν οι οικογένειές τους, καθώς δεν τολμούσαν να τις φέρουν στην Πρέβεζα λόγω του ανθυγιεινού κλίματος και της ελονοσίας. Έτσι, στα τέλη του 18^ου αιώνα ο πληθυσμός έφτασε τις 4000 κατοίκους. Τα δεκάδες χιλιάδες πρόβατα που έβοσκαν στις πλαγιές της Πίνδου αποτελούσαν αρχικά τη βάση της οικονομίας του χωριού. Στα κτηνοτροφικά προϊόντα στηρίχτηκε αργότερα η βιοτεχνία μάλλινων υφασμάτων και το εμπόριο. Μόνοι τους ανέπτυξαν τη βιοτεχνία υφασμάτων και την πώλησή τους στον Ελλαδικό χώρο και στα λιμάνια των πόλεων της Βορειοδυτικής Μεσογείου.

Μετά την παραχώρηση των προνομίων στους κατοίκους της Πρέβεζας από τους Βενετούς το 1741, ο πληθυσμός της άρχισε να αυξάνεται. Η ανάπτυξη του ελαιώνα, της αλιείας και η επικοινωνία της με τους ναυτικούς δημιούργησαν πολύ καλή αγορά για τα μάλλινα υφάσματα, με τα οποία ντύνονταν σχεδόν όλοι οι κάτοικοι στην προβιομηχανική εποχή. Στην Πρέβεζα έρχονταν με τα υφάσματά τους το Σεπτέμβριο και έφευγαν τα Χριστούγεννα. Μετά τις γιορτές είχαν αναδουλειές. Η τακτική αυτή συνεχίστηκε μέχρι την καταστροφή του Συρράκου το 1821 και την εγκατάλειψή του από τους κατοίκους του. Στις 23 Νοεμβριου 1912 το Συρράκο απελευθερώθηκε από τους Τούρκους. Δύο νέοι παράγοντες όμως εμφανίστηκαν και επηρέασαν καταλυτικά την οικονομία του χωριού: Η βιομηχανική επανάσταση και οι απαλλοτριώσεις στην Ελλάδα. Με τη βιομηχανική παραγωγή ήδη από το 19^ο αιώνα στις αγορές της Ευρώπης ο μουσαμάς και τα αδιάβροχα αντικατέστησαν τις περίφημες μάλλινες συρρακιώτικες κάπες. Η βιοτεχνία γνωρίζει μεγάλη κρίση και οι έμποροι αρχίζουν να εγκαταλείπουν το Συρράκο. Η κατάσταση αυτή οδήγησε τους Συρρακιώτες στην Πρέβεζα, που ήταν διαμετακομιστικό κέντρο της Ηπείρου. Ήρθαν στην πόλη οι ραφτάδες, μια από τις κοινωνικές τάξεις του Συρράκου. Αν λάβουμε υπόψη μας ότι στη Λάμαρη tην πεδιάδα που απλώνεται από το Λουρο μέχρι τις παρυφές της αρχαίας Νικόπολης, ξεχείμαζε η άλλη κοινωνική ομάδα του Συρράκου, οι κτηνοτρόφοι, γίνεται κατανοητό πως η ανάπτυξη της τυροκομίας προσέλκυσε όσους Συρρακιώτες ασχολούνταν με το εμπόριο, αφού λόγω καταγωγής είχαν εξασφαλισμένη την προτίμηση των κτηνοτρόφων. Η συγκέντρωση εμπορευομένων εξάλλου στην Πρέβεζα και το ξεχείμασμα των κτηνοτρόφων στη Λάμαρη προσέλκυσαν και όσους ασκούσαν τέχνες. Πρόκειται για τσαγκάρηδες, τσαρουχάδες, καποτάδες, ραφτάδες και μπακάληδες. Πολλοί από αυτούς εγκαθίστανται μόνιμα σε πεδινές περιοχές και κυρίως στην Πρέβεζα, που με το λιμάνι της ήταν τότε το σημαντικότερο εισαγωγικό και εξαγωγικό κέντρο της Ηπείρου. Έτσι, τουλάχιστον από τα τέλη του 19^ου αιώνα, οι Συρρακιώτες έμποροι κατοικούσαν στην κεντρική αγορά και την παραλία της Πρέβεζας και είχαν στα χέρια τους το τυρεμπόριο της περιοχής, ένα μεγάλο μέρος του εισαγωγικού και εξαγωγικού εμπορίου του λιμανιού καθώς και χάνια, ελαιοτριβεία και σαπουναριά.

Μετά την παρακμή του εμπορίου του Συρράκου ακολουθεί μεγάλη κρίση και στον τομέα της κτηνοτροφίας. Με τις απαλλοτριώσεις των μεγάλων κτημάτων γύρω στα 1924-1925 για την αποκατάσταση των προσφύγων της Μικρασιατικής καταστροφής τα παλιά χειμωνιάτικα βοσκοτόπια περιορίστηκαν σημαντικά. Το μεγαλύτερο χειμαδιό των Συρρακιωτών, η Λάμαρη, εγκαταλείφθηκε. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την αναγκαστική μετακίνηση των κτηνοτρόφων στα Γιάννινα, στον Κάμπο της Άρτας, στο Άκτιο και στον Ελαιώνα της Πρέβεζας. Πολλοί από αυτούς λόγω έλλειψης βοσκοτόπων αναγκάστηκαν να πουλήσουν τα πρόβατα και να εργαστούν ως τυροκόμοι. Άλλοι Συρρακιώτες αναγκάστηκαν να εργαστούν ως πλανόδιοι μικροπωλητές, αγωγιάτες, εργάτες και αργότερα,μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο στην Πρέβεζα ως τοματοκαλλιεργητές. Άλλη οικονομική δραστηριότητα την οποία ανέπτυξαν οι Συρρακιώτες ήταν η αγελαδοτροφία βελτιωμένων γαλακτοπαραγωγικών ζώων.

Από τις δραστηριότητες των Συρρακιωτών της Πρέβεζας σημαντική είναι και η ενασχόλησή τους με τις συγκοινωνίες, θαλάσσιες και χερσαίες, στις οποίες κυριαρχούσαν στο λιμάνι της Πρέβεζας και της Σαλαώρας. Όλοι οι ναυτικοί πράκτορες Συρρακιώτικης καταγωγής είχαν μεγάλες ακίνητες περιουσίες και ήταν πλούσιοι. Παράλληλα ασχολούνταν και με άλλες επιχειρήσεις, οι περισσότεροι ήταν και πράκτορες ασφαλειών, όπως οι Μπαλτατζής, Λ.Πάλιος της Αδριατικής, ο Ζαλοκώστας. Τρία ξενοδοχεία, τα «Αβέρωφ», «Δωδώνη» και «Αθήναι» καθώς και πέντε χάνια, με 30 δωμάτια συνολικά, ήταν σε Συρρακιώτικα χέρια, ενώ η διακίνηση των αλεύρων οδήγησε στην ανάπτυξη των φούρνων, πολλούς από τους οποίους κατείχαν Συρρακιώτες. Πετυχημένοι έμποροι δημιούργησαν μεγάλες περιουσίες, αλλά ποτέ δεν ξέχασαν την ιδιαίτερη πατρίδα τους, το Συρράκο. Πολλοί από αυτούς αναδείχτηκαν σε μεγάλους ευεργέτες, συνεχίζοντας την παράδοση των μεγάλων βλάχων εθνικών ευεργετών. Άλλοι αναμείχτηκαν με την πολιτική κατέχοντας σπουδαίες πολιτικές θέσεις, ενώ άλλοι πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους στην πατρίδα κατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Aξίζει ν’ αναφέρουμε λίγα λόγια γι’ αυτούς:

Λεωνίδας Τσόκος: Γεννήθηκε στην Πρέβεζα από Συρρακιώτες γονείς το 1892. Σπούδασε χημικός και είχε μεγάλη κτηματική περιουσία στην Πρέβεζα και σαπουνοποιείο. Στα μέσα της δεκαετίας του 1920 πολιτεύτηκε με το Λαϊκό κόμμα του Παναγή Τσαλδάρη. Επί σειρά ετών διετέλεσε βουλευτής Πρέβεζας. Το 1934 έγινε υπουργός-γενικός διευθυντής Ηπείρου, θέση που κατείχε μέχρι τη δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά. Η κόρη του Ελένη υπήρξε σύζυγος του γνωστού υπερρεαλιστή ποιητή και ζωγράφου Νίκου Εγγονόπουλου.

Σπυρίδων Μπαλτατζής: Πολύ μικρός πήγε στο Παλέρμο της Ιταλίας, όπου οι θείοι του ασχολούνταν με τη βιοτεχνία και το εμπόριο. Αργότερα έφυγε για την Οδησσό της Ρωσίας, όπου απέκτησε τεράστια περιουσία από το εμπόριο. Το πατρικό του σπίτι, όπου στεγάζεται σήμερα η καφετέρια Ναυτίλος το άφησε με τη διαθήκη του στην κοινότητα του Συρράκου, για να προικίζονται από το εισόδημά τους τρία φτωχά κορίτσια από το Συρράκο.

Ιωάννης Μουστάκης: Με καταγωγή από το Συρράκο αγωνίστηκε στον ελληνοϊταλικό πόλεμο και το 1942 συνελήφθη από τις κατοχικές δυνάμεις και στάλθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Ιταλία. Το 1951 εξελέγη δήμαρχος Πρέβεζας και επανεκλέγη το 1955. Στην οκταετία αυτή διοίκησε το δήμο με πρωτοβουλίες και ενέργειες δημιουργικές και πρωτοποριακές. Πολλά και σημαντικά έργα έγιναν επί δημαρχίας του, όπως η ανέγερση και εκμετάλλευση των Ιαματικών Λουτρών, το δίκτυο ύδρευσης της πόλης, η κατασκευή και λειτουργία του Δημοτικού σχολείου Ελαιώνα, για να μη μείνουν αγράμματα τα φτωχά Συρρακιωτόπουλα, ο ανθόκηπος της Βρυσούλας. Επίσης είναι αυτός που ξεκίνησε την απαλλοτρίωση του οικοπέδου, για την κατασκευή του Σταδίου.

Βασίλης Μουστάκης: Γεννήθηκε στην Πρέβεζα από Συρρακιώτη πατέρα. Ήταν ποιητής, πεζογράφος και εκδότης. Μαζί με το Φώτη Κόντογλου εκδίδει το περιοδικό «Κιβωτός». Στη δεκαετία του 1950 ασχολείται με τη δημοσιογραφία και συνεργάζεται σε εφημερίδες και περιοδικά. Πολυγραφότατος ασχολήθηκε με την ίδια επιτυχία με όλα τα είδη του λόγου: το μυθιστόρημα, το θέατρο, τα κριτικά δοκίμια, τις μεταφράσεις, την παιδική λογοτεχνία, τη βιογραφία και την ποίηση.

Κ. Μουστάκης, Χ.Τσόκος: Ανέπτυξαν οικονομικές δραστηριότητες και εξελίχθηκαν σε σημαντικούς οικονομικούς παράγοντες του τόπου και απέκτησαν μεγάλη ακίνητη περιουσία.

Λεωνίδας Κοντάκης: Σπουδαίος Συρρακιώτης μηχανικός της διασποράς που κατασκεύασε το ηλιακό ρολόι που τοποθετήθηκε στη νότια πλευρά του πύργου της Πρέβεζας και ένα μικρότερο στη γκούρα του Συρράκου.

Κωνσταντίνος Δούλης: Πετυχημένος δήμαρχος Πρέβεζας από το 1945 μέχρι το 19

Ιωάννης Ρίζος: Υπήρξε μεγάλος ευεργέτης του Συρράκου. Από το κληροδότημά του στην παραλία της Πρέβεζας η Κοινότητα Συρράκου έχει στην κατοχή της ισόγειο κατάστημα 160 τ.μ., όπου στεγάζεται η Τράπεζα Εurobank.

Aπόστολος Ρίζος: Το κτήριο όπου στεγάζεται το Λαογραφικό Μουσείο Συρρακιωτών Πρέβεζας είναι δωρεά του Συρρακιώτη ευεργέτη.

Χριστόφορος Ρίζος: Η εκκλησία της Αγίας Ειρήνης χτίστηκε σε οικόπεδο τεσσάρων στρεμμάτων που ανήκε στο κληροδότημα του Χριστόφορου Ρίζου. Μεταξύ των πολλών δωρεών του μεγάλου αυτού ευεργέτη ξεχωρίζει η παραχώρηση ενός ελαιοστασίου πολλών στρεμμάτων, για χρήση Νεκροταφείου, στην είσοδο της Πρέβεζας.

Λεωνίδας Πάλλιος: Συρρακιώτης γιατρός από την Πρέβεζα που διέθετε σαπουνοποιείο στις αρχές του 20^ου αιώνα. Ο ίδιος δώρισε στην Κοινότητα Συρράκου το σπίτι του με το οικόπεδο δυτικά της κεντρικής πλατείας.

Χρήστος Μακρυγιάννης: Διετέλεσε δημοτικός σύμβολος της Πρέβεζας. Το 1956 δώρισε μαζί με τη μητέρα του ένα οικόπεδο τριών στρεμμάτων, για να χτιστεί το Δημοτικό σχολείο Ελαιώνα Πρέβεζας.

Γιάννης Ζιώγας: Στην περίοδο της Κατοχής, ως λοχαγός του ΕΛΑΣ, ήταν ένα από τα ηγετικά στελέχη της Εθνικής Αντίστασης στο Νομό Πρέβεζας.

Σπύρος Δήμας: Δικηγόρος της Πρέβεζας, ήταν ανιψιός του προέδρου της Κοινότητας Συρράκου Γεωργίου Δήμα. Υπήρξε διακεκριμένος μουσικοσυνθέτης και θεατρικός συγγραφέας.

Γ.Δήμας: Άσκησε το επάγγελμα του γιατρού στην Πρέβεζα και στο Συρράκο και ήταν από τους πρώτους ηπειρώτες που μετέβησαν στο Παρίσι για μεταπτυχιακές σπουδές.

Κ. Κόμνας: Συρρακιώτης γιατρός που πρόσφερε τις ιατρικές του υπηρεσίες στους συμπολίτες Πρεβεζάνους και Συρρακιώτες σε εποχή φτώχειας και αγωνίστηκε στην πρώτη γραμμή για την απελευθέρωση της Ηπείρου.

Τέλος, αξίζει ν’ αναφέρουμε και μία εκπρόσωπο της νεότερης γενιάς που με την προσφορά της στο χώρο του αθλητισμού έκανε όλους τους Έλληνες παγκοσμίως να ριγήσουν από συγκίνηση: Αθανασία Τσουμελέκα: Στους Ολυμπιακούς αγώνες του 2004 στην Αθήνα κατέκτησε το χρυσό μετάλλιο στο επίπονο αγώνισμα των 20.000 μέτρων βάδην.

Οι Συρρακιώτες, όμως, πήραν την απόφαση να εγκατασταθούν μόνιμα στην πόλη αμέσως μετά το τέλος της Κατοχής. Δεν εγκαταστάθηκαν όμως ως αγρότες. Αντίθετα, η γεωργική ζωή ήταν έκφραση ξεπεσμού για τους Συρρακιώτες. Βασικό κίνητρο και σκοπός της τάσης για μόνιμη εγκατάσταση ήταν η αγωνία να αποκαταστήσουν επαγγελματικά τα αγόρια τους, το «κεραμίδι», όπως έλεγαν χαρακτηριστικά. Έτσι, εγκαθίστανται κατά μήκος της εθνικής οδού Πρέβεζας-Ιωαννίνων. Οι Συρρακιώτες πέρασαν στην καλλιέργεια, στη μεγάλη τους πλειοψηφία, στη δεκαετία του ’60. Δεν έφτιαξαν περιβόλια ούτε καλλιέργησαν κάτι άλλο εκτός από την τομάτα. Τα θερμοκήπια με τις ντομάτες ήταν το μέσο, για να κτίσουν ένα καλύτερο σπίτι,να καλοπαντρέψουν τα κορίτσια τους, να αποκαταστήσουν επαγγελματικά τα αγόρια τους,για μια πιο άνετη ζωή. Οι Συρρακιώτες, παρόλα αυτά, καθυστέρησαν να ενσωματωθούν στην πόλη. Υπήρχε έντονη η αίσθηση της ξεχωριστής ομάδας, που εκφράστηκε μέσα από τους γάμους οι οποίοι γίνονταν ως τα μέσα της δεκαετίας του ’70 μόνο ανάμεσα στα μέλη της κοινότητας, με τη διοργάνωση πανηγυριού, με την ίδρυση συνδέσμου για αλληλοϋποστήριξη και μύηση των νεότερων στον πολιτισμό της κοινότητας. Η σημερινή γενιά Συρρακιωτών αλλά και η παλιότερη συμπορεύονται αρμονικά και δημιουργικά με τον υπόλοιπο κοινωνικό ιστό της Πρέβεζας ακολουθώντας επαγγέλματα που έχουν σχέση με το εμπόριο, τα γράμματα και τις δημόσιες υπηρεσίες.

 Αγαπητοί  προσκεκλημένοι,

Στη σημερινή ομιλία προβάλαμε το έργο και τη συνεισφορά όλων εκείνων των Συρρακιωτών που ξεχώρισαν για την προσφορά τους στο κοινωνικό σύνολο σε μια εποχή δύσκολη, όπως η σημερινή που η χώρα μας δοκιμάζεται από μεγάλη οικονομική, πολιτική και κυρίως ηθική κρίση. Σήμερα, εποχή ραγδαίων εξελίξεων και έντονων αντιπαραθέσεων είναι αναγκαία η ανάπτυξη μιας επιχειρηματικότητας και η ενσωμάτωση δράσεων κοινωνικής συνεισφοράς. Και οι Συρρακιώτες έχουν αποδείξει πως με το επιχειρηματικό τους δαιμόνιο και την κοινωνική ευαισθησία που τους διακρίνει μπορούν στα βήματα των προγόνων τους να συνεχίσουν το δημιουργικό τους έργο στηρίζοντας και ενισχύοντας τις προσπάθειες ανόρθωσης τόσο της τοπικής κοινωνίας της Πρέβεζας όσο και της χώρας μας γενικότερα.

        Σας ευχαριστώ.